Filosofische training bij u in huis
Wilt u graag samen met uw organisatie een filosofische training volgen, dan biedt OVERDENKWERK ook incompany trainingen aan waarbij maatwerk centraal staat. Het is mogelijk om een programma samen te stellen waarbij thema’s gecombineerd worden op basis van uw behoefte.
OVERDENKWERK heeft onder andere acht filosofische thema’s die in een denksessie behandeld kunnen worden:
“The only true wisdom is in knowing you know nothing”
Socrates (469 v.Chr. – 399 v.Chr.)
Wat is waarheid?
Wat is waarheid en wat is wijsheid? Socrates werd ooit de meest wijze man op aarde genoemd, omdat hij de moed had om te twijfelen aan zijn eigen kennis. “Weten wat je niet weet” was voor Socrates de belangrijkste vorm van kennis.
In deze denksessie nemen we u mee in een zoektocht naar waarheid. We duiken in Plato’s analogie van de grot en de droom van Decartes. We gaan een aantal andere grote denkers behandelen, zoals Kant, Popper en Nietzsche, Aan de hand van deze denkers kijken we vanuit verschillende perspectieven naar het thema, verbinden we deze met de alledaagse praktijk en gaan we op zoek naar de meest overtuigende benadering.
Beleidsmakers, managers en bestuurders in de publieke sector werken dagelijks met talloze aannames over het leven en de maatschappij. Ze creëren hun eigen waarheid. Bevindt de hedendaagse manager zich wellicht in de grot van Plato? Bent u bereid om uw eigen waarheid ter discussie te stellen?
Indicatief programma
13:00 uur Inloop met koffie/thee en cake
13:30 uur Introductie
14:00 uur Kennismaking
15:00 uur 1e blok– Het rationalisme (Plato – Descartes)
16:30 uur 2e blok – Het empirisme (Wiener Kreis – Hume – Popper)
18:00 uur Diner
19:00 uur 3e blok – Postmodernisme (Nietzsche – Latour- Foucault)
19:30 uur Slotdeliberatie – Wat is het antwoord op postmodernisme?
20:00 uur Einde programma
“Philosophy is a battle against the bewitchment of our intelligence by means of language.”
Ludwig Wittgenstein (1889 – 1951)
Hoe vormt taal je denken?
“Waar men niet over spreken kan, daarover moet men zwijgen”, zei Ludwig Wittgenstein. De grenzen van taal waren voor hem ook de grenzen van het weten. Veel twintigste-eeuwse filosofen hebben haarscherp duidelijk gemaakt in welke mate taal ons denken en ons handelen vormt.
We gaan in deze filosofische denksessie op zoek naar de betekenis van taal. Gottlob Frege was de eerste filosoof die de naïeve betekenistheorie van Augustinus aanviel. Niet elk woord verwijst naar een bestaand object, maar waar verwijst het dan wel naar? Wittgenstein neemt ons mee in de wereld van de taalspelen en laat zien hoe betekenis tot stand komt.
Iedere maatschappelijke branche heeft haar eigen taal, een discours zoals Foucault dat noemt. Denk aan het overmatige gebruik van toverwoorden als ‘innovatie’, ‘leiderschap’ en ‘vertrouwen’. Analyseer het discours in uw eigen branche en ontdek hoe bepalend dit frame is voor het debat dat u al jaren voert.
Indicatief programma
13:00 uur Inloop met koffie/thee en cake
13:30 uur Introductie thema Taal en taalfilosofie: waardoor krijgen onze woorden betekenis?
14:00 uur Kennismaking
14:15 uur De naïeve betekenistheorie: de relatie tussen taal en de wereld
14:45 uur Het mentalisme: de relatie tussen taal en denken
15:15 uur Ludwig Wittgenstein: de relatie tussen taal en gebruik (taalspelen)
16:00 uur Groepsopdracht: Zelfanalyse van je eigen sector/organisatie taal.
18:00 uur Diner
19:00 uur Discours-analyse aan de hand van Foucault & Derrida
20:00 uur Einde programma
“Freedom is what you do with what’s been done to you.”
Jean-Paul Sartre (1905 – 1980)
Wat is vrij zijn?
Vrijheid, een begrip dat we in onze samenleving veel gebruiken en duidelijk iets is om naar te streven. Maar is vrijheid eigenlijk wel het ultieme ideaal? Of kan het tevens verstikkend werken? Zijn we eigenlijk wel vrij of zijn we “ons brein”, zoals Dick Swaab meent? En mogen we dwang gebruiken om te streven naar een vrije samenleving?
Aan de hand van deze vragen gaan we filosoferen over positieve vrijheid en negatieve vrijheid, naar een onderscheid van Isaiah Berlin. We gaan kijken hoe de Stoïcijnen omgingen met het lot van een volledig gedetermineerde wereld. En we bespreken Jean Paul Satre’s existentialisme: “Je bent wat je kiest.”
In hoeverre zijn maatschappelijke of publieke organisaties afhankelijk van externe omstandigheden, zoals de overheid, de economie en de tijdsgeest? In hoeverre is er op dit niveau sprake van vrije wil? Doe mee aan een zoektocht naar de balans tussen berusting in het lot en de vrijheid die voor het grijpen ligt.
Indicatief programma
13:00 uur Inloop met koffie/thee en cake
13:30 uur Introductie thema vrijheid
14:00 uur Kennismaking & 1e opdracht
15:00 uur 1e blok– Vrijheid: vloek of zegen? De Stoïcijnen & Jean-Paul Sartre
15:45 uur 2e blok – Kunnen we wel vrij handelen? Vrije wil? Neurowetenschap versus Kant/Frankfurt
17:00 uur 3e blok – Twee vormen van vrijheid: Mill & Rousseau
17:45 uur Diner
19:00 uur 4e blok – Paradox van de vrijheid
20:00 uur Einde programma
“Reason Is and Ought Only to Be the Slave of the Passions”
David Hume (1711-1776)
Wanneer handel je rationeel?
Wat is het om rationeel te handelen, thuis en in uw werk? Is het rationeel om te luisteren naar je emoties of moet je hiervoor juist je emoties uitschakelen? De beroemde Britse filosoof David Hume poneerde de stelling dat de rede slechts in dienst staat van je passies of emoties. De rede kan je vertellen hoe je het beste je doelen kunt bereiken, maar niet welke doelen je na moeten streven.
We gaan filosoferen aan de hand van de mythe van Odysseus en de Sirenen. Is het voor iemand die weet dat hij zwak is – niet bestand is tegen de verleidingen van de Sirenen – rationeel om anderen te vragen hem vast te binden, zodat hij niet aan zijn zwakte ten prooi valt? Wie zijn de Sirenen in uw organisatie, welke menselijke verleidingen en verlokkingen spelen een rol en hoe biedt u daar weerstand aan? Hoe laat u zich aan de mast vastbinden?
Hoe kunnen we verstandig handelen in een situatie waarin sprake is van weinig kennis en veel emoties? Hoe gaan we om met dit soort situaties die zowel thuis als in organisaties zeer regelmatig voorkomen? Denk mee over de grenzen en mogelijkheden van uw eigen rede.
Indicatief programma
13:00 uur Inloop met koffie/thee en cake
13:30 uur Kennismaking
13.45 uur Verkenning: rationeel denken, doen en spreken
14:30 uur Wat is de verhouding tussen rationaliteit en passies? David Hume’s morele filosofie
15:30 uur Pauze
16:00 uur Ken je zwakheden: De mythe van Odysseus en de Sirenen
17:00 uur Moeten we passies inzetten of juist uitschakelen bij rationeel handelen?
17:30 uur Diner
19:00 uur Handelen in een situatie met beperkte kennis: Jon Elster’s de rationele keuze-theorie
20:00 uur Einde programma
“Morality is not the doctrine of how we may make ourselves happy, but how we may make ourselves worthy of happiness.”
Immanuel Kant (1724 – 1804)
Wanneer handel je goed?
Dagelijks moeten we beslissingen nemen over morele vraagstukken. Iedereen probeert het moreel goede na te streven en hanteert hierbij bewust of onbewust een soort ‘moreel kompas’. Maar wat is een moreel kompas? En wat is goed en slecht eigenlijk? We hebben allemaal goede intenties en intuïties over wat het goede is. Maar is intuïtie wel de beste leidraad of kun je ook op basis van rationele argumenten aantonen wat moreel juist is?
Om het antwoord op deze vragen te vinden gaat we in gesprek over ethische aspecten binnen het werk en je eigen handelen daarin. In deze denksessie staat de wijsgerige ethiek centraal. We bespreken de normatief ethische theorieën van John Stuart Mill (het utilisme), Immanuel Kant (de categorische imperatief) en de deugdethiek van Aristoteles.
Denk aan een situatie waarbij je zelf voor een ethisch probleem stond in je werk en waarvan je nog steeds niet weet of je het goed hebt opgelost. Neem dit eigen voorbeeld mee naar de sessie. Aan de hand van concrete integriteitsdilemma’s gaan we op zoek naar de balans tussen principes en pragmatisme.
Indicatief programma
13:00 uur Inloop met koffie/thee en cake
13:30 uur Introductie met ethische dilemma’s
14:00 uur Deel 1: Ophalen ethische dilemma’s uit de praktijk
14:45 uur Korte pauze
15:00 uur Deel 2: Wijsgerige ethiek: een beknopte geschiedenis
15:15 uur Het utilisme van John Stuart Mill
15:45 uur Discussie over de concrete dilemma’s
16:15 uur Korte pauze
16:30 uur Deel 3: De categorische imperatief van Immanuel Kant
17:00 uur Discussie over de concrete dilemma’s
17:30 uur Diner
19:00 uur Deel 4: De kardinale deugden van Aristoteles
19:15 uur Hoe kijken we nu tegen de concrete dilemma’s aan?
20:00 uur Einde programma
“A just society is a society that if you knew everything about it, you’d be willing to enter it in a random place”
John Rawls (1921 – 2002)
Wat is rechtvaardig?
Niet iedereen heeft gelijke kansen in de samenleving. Wat is dan rechtvaardig? Is dat alleen het recht om te krijgen en te behouden wat je verdient of is het rechtvaardig dat publieke instanties doen aan herverdeling van kapitaal en bezittingen?
Rechtvaardigheid is misschien wel het meest fundamentele vraagstuk voor maatschappelijke en publieke organisaties. We starten met Plato’s gedachten over een rechtvaardige samenleving en gaan ook in op Aristoteles’ deugdethiek. Maar centraal staat de ‘theory of justice’ van John Rawls: rechtvaardigheid van achter een ‘veil of ignorance’ en vanuit de ‘original position’. Wat zou u rechtvaardig vinden als u niet wist welke positie u in deze samenleving zou gaan krijgen?
We stellen ons zelf de vraag wat uw rol als maatschappelijke ondernemer in de samenleving is? Welk soort van rechtvaardigheid is aan de orde? Doet u zelf eigenlijk aan verdelende rechtvaardigheid en hoe verantwoordt u dit naar uzelf en naar anderen? Als u hier antwoorden op vindt, dan legt u een duurzaam filosofisch fundament voor uzelf en voor uw organisatie.
Indicatief programma
13:00 uur Inloop met koffie/thee en cake
13:30 uur Inleiding thema rechtvaardigheid
14:00 uur Kennismaking
14:30 uur Rechtvaardigheid als deugd: klassieke theorieën
15:00 uur Het libertarisme en het Marxisme/socialisme
16:00 uur Het (sociaal) liberalisme – John Rawls “Theory of Justice”
16:30 uur Oefening: denken vanachter een “veil of ignorance”
17:30 uur Diner
19:00 uur Het communitarisme
20:00 uur Einde programma
“Force does not constitute right… obedience is due only to legitimate powers.”
Jean-Jacques Rousseau (1712 – 1778)
Wat legitimeert jouw handelen?
Al eeuwen denken filosofen na over de legitimering van publieke macht. Waarom zouden vrije individuen moeten accepteren dat publieke instanties verregaande bevoegdheden hebben? Wat is eigenlijk het bestaansrecht van maatschappelijke en publieke instanties?
In onze zoektocht naar maatschappelijke legitimiteit beginnen we met Plato, die voorstelde om een filosoof tot koning te benoemen. Wijsheid is de bron van legitimiteit. Na de middeleeuwen, een tijdperk waarin de legitimiteit voornamelijk van God afkomstig was, kwamen Thomas Hobbes, John Locke en Jean-Jacques Rousseau met het maatschappelijk verdrag: legitimiteit door instemming. Of is het proces dat wordt gehanteerd, zoals de filosoof Habermas uiteenzet, doorslaggevend voor legitimiteit?
Indicatief programma
13:00 uur Inloop met koffie/thee en cake
13:30 uur Start programma:verkenning begrip legitimiteit
14:00 uur Uitwisseling casuïstiek
15:00 uur 1e benadering – Legitimiteit door leiderschap: krachtig leiderschap versus moreel leiderschap
16:30 uur 2e benadering – Legitimiteit door instemming (Hobbes/Locke/Rousseau)
18:00 uur Diner
19:00 uur 3e benadering – Legitimiteit door proces (Hannah Arendt en Jürgen Habermas)
19:30 uur Slotdeliberatie
20:00 uur Einde programma
“The first method for estimating the intelligence of a ruler is to look at the men he has around him.”Niccolo Machiavelli (1469 – 1527)
Hoe organiseer je macht?
De pragmaticus Niccolo Machiavelli schreef in de 16e eeuw al: “Als de bevelhebber bekwaam is, moet hij door wetten zodanig aan banden worden gelegd dat hij de grenzen van de macht niet kan overschrijden.” Hij analyseerde haarfijn en zonder romantiek hoe macht in de praktijk functioneert en liet ons hierover wijze lessen na.
Startend met Machiavelli gaan we wereld van de macht nader bestuderen. We bespreken het werk van Hannah Arendt die het collectief zag als een vorm van macht en geweld zag als een teken van onmacht. En hoe dachten Nietzsche en Foucault over allesomvattende onpersoonlijke macht als de drijvende kracht achter ethiek, taal en zelfs de waarheid.
Ook in de maatschappelijke en publieke sector zijn governance, ‘check and balances’ en toezicht belangrijke thema’s geworden. Neem de lessen van grote denkers over macht mee en ontdek hoe het in de praktijk anders kan en moet.
Indicatief programma
14:10 uur Uitwisseling van casuïstiek
15:00 uur Persoonlijke macht: Niccolò Machiavelli
16:00 uur Oefening: machiavellistisch denken en handelen
17:00 uur Hannah Arendt: Macht versus “geweld”. Macht door collectief handelen.
18:00 uur Diner
19:00 uur Foucault: macht als ongrijpbaar allesomvattend fenomeen
20:00 uur Einde programma